Suudiler Hangi Mezheptendir? Birden Fazla Bakış Açısından
Konya’da yaşayan, hem mühendislik hem de sosyal bilimlere ilgi duyan bir insan olarak, bazen kafamda çok farklı sesler çınlar. Bir soruya farklı açılardan yaklaşmak, bir çözüm bulmak için analiz yaparken içimdeki iki farklı yön arasında kalırım. İşte tam da böyle bir soruyla karşı karşıyayım: Suudiler hangi mezheptendir?
Bu soruya sadece bir açıdan değil, birkaç farklı bakış açısından yaklaşmak gerekiyor. İçimdeki mühendis, bunu kesin bir şekilde belirlemek isterken, içimdeki insan tarafı ise daha çok bu sorunun ardındaki toplumsal, kültürel ve tarihi katmanları merak eder. Gelin, bu soruya hem bilimsel bir bakışla hem de insani bir yaklaşım sergileyerek cevap arayalım.
Mühendis Perspektifinden: Suudi Arabistan’ın Mezhebi
İçimdeki mühendis böyle diyor: “Bu soru oldukça net bir şekilde yanıtlanabilir.” Suudi Arabistan, özellikle İslam dünyasında, Sünni mezhebinin en yaygın olduğu ülkelerden biridir. Ancak burada önemli olan nokta, Suudi Arabistan’daki Sünniliğin belirli bir formudur: Hanbeli mezhebi. Suudi Arabistan’daki çoğunluk, Hanbeli mezhebinin kurallarını takip eder.
Hanbeli mezhebi, diğer üç Sünni mezhebi olan Hanafilik, Şafiilik ve Malikiye göre daha katı bir yaklaşım benimsemiştir. İçinde bulunduğumuz dönemde, Suudi Arabistan’daki yönetim, Hanbeli mezhebinin temsilcisi olan ve 18. yüzyılda kurulan İbn Teymiyye gibi reformist düşünürlerin öğretilerini benimsemiştir. Ülkede eğitim ve dinî uygulamalar, Hanbeli mezhebinin sıkı kuralları çerçevesinde şekillenir. Dolayısıyla, Suudi Arabistan’ın mezhebi, hem devletin hem de halkın dini uygulamalarında belirleyici bir etkendir.
İçimdeki mühendis bir adım daha atarak şöyle düşünüyor: “Bu çok net, değil mi? Suudiler Hanbeli mezhebine bağlı ve bu, ülkedeki dini pratiğin temelini oluşturuyor.” Ama, tabii ki her şey bu kadar basit değil.
İnsan Perspektifinden: Mezhepten Daha Fazlası
İçimdeki insan tarafı ise çok daha derin düşüncelere dalıyor. Bu kadar net bir cevap doğru mu? Yani, “Suudi Arabistan Sünni ve Hanbeli mezhebine mensuptur” demek ne kadar yeterli olabilir? Çünkü bu sorunun ardında daha büyük bir kültürel, toplumsal ve tarihsel bir bağlam var. Suudi Arabistan’daki dini ve mezhebi kimlik, sadece devletin resmi dini görüşüyle değil, aynı zamanda halkın dini çeşitliliği ve tarihî etkilerle de şekillenmiştir.
Suudi Arabistan’ın kurucusu olan Abdulaziz bin Suud’un, 20. yüzyılın başlarında Vahhabilik akımını benimsediğini unutmamak gerekir. Vahhabilik, Hanbeli mezhebinin katı bir yorumu olarak, Suudi Arabistan’ın dinî ve siyasi yapısını büyük ölçüde etkilemiştir. Bu hareket, İslam’ın “saf” hâlini savunarak, özellikle tasavvuf ve diğer Sünni mezheplerinin uygulamalarını reddetmiştir. Vahhabilik, zamanla Suudi Arabistan’ın resmi dini öğreti hâline gelmiş ve devletin her alanında egemen olmuştur.
Yani, Suudi Arabistan’daki mezhebi kimlik sadece Hanbeli mezhebiyle sınırlı değil. Vahhabiliğin etkisi, yalnızca dini değil, aynı zamanda toplumsal hayatta da çok güçlüdür. Ülkedeki yasalar, uygulamalar ve toplumsal normlar büyük ölçüde Vahhabiliğin etkisi altındadır. Ama bu durum, her Suudi vatandaşının aynı şekilde inandığı anlamına gelmez.
Mezhep Çeşitliliği ve Toplumsal Gerçekler
İçimdeki insan bir adım daha ileri gidiyor: “Peki, ya Suudi Arabistan’da mezhebi çeşitlilik varsa?” Evet, bu ülkede Sünniler baskın olsa da, Şii Müslümanlar da önemli bir azınlık oluşturur. Özellikle Suudi Arabistan’ın doğusunda, Şii nüfusu daha yoğundur. Şii toplumunun varlığı, zaman zaman toplumsal gerilimlere neden olmuştur, çünkü Suudi hükümetinin Şii halkına yönelik bazı ayrımcı tutumları olduğu yönünde eleştiriler bulunmaktadır.
Bunun dışında, Suudi Arabistan’da yaşayan yabancı işçiler arasında, pek çok farklı mezhepten insan bulunmaktadır. Özellikle Hindistan, Pakistan ve Mısır gibi ülkelerden gelen işçiler, kendi dini kimliklerini koruyarak yaşamaktadırlar. Bu durum, Suudi Arabistan’ın dini kimliğini biraz daha karmaşık hâle getiriyor.
Bütün bu etmenler, Suudi Arabistan’daki mezhebi yapıyı sadece bir “Sünni Hanbeli” mezhebiyle açıklamanın yeterli olmadığını gösteriyor. Suudiler, yalnızca bir mezhepten değil, farklı mezheplerin, siyasi etkilerin ve toplumsal dinamiklerin şekillendirdiği bir dini manzaraya sahiptir.
Sonuç: Mezhebi Kimlikten Öte Bir Şey
Sonuçta, Suudi Arabistan’ın hangi mezhepten olduğunu sormak, aslında çok daha geniş bir soruya işaret ediyor: Bir toplumun dini kimliği ne kadar tekdüze olabilir? Suudi Arabistan, Hanbeli mezhebinin egemen olduğu bir ülke olsa da, toplumsal yapısı, tarihi geçmişi ve politik durumu, dinî kimliklerin çeşitlenmesine neden olmuştur.
İçimdeki mühendis şöyle düşünüyor: “Evet, Suudi Arabistan resmi olarak Hanbeli mezhebi ve Vahhabilik üzerinden şekillenen bir ülke, ancak toplumsal yapısı çok daha karmaşık ve dinamik bir yapıya sahip.” İçimdeki insan ise diyor ki: “Evet, mezhep çok önemli ama daha da önemli olan, bu kimliğin toplumsal yaşamda nasıl şekillendiği ve insanların kendi kimlikleriyle bu toplumsal yapıyı nasıl birleştirdiği.”