Ünlü daralması niye diye?
Son sesi (a) veya (e) ile biten kök sözcüklere şimdiki zaman eki (yor) eklendiğinde oluşan daralmaya ünlü daralması denir. Bunun başlıca nedeni (y) harfinin daraltıcı etkisidir. Bu nedenle kök sözcüğe şimdiki zaman eki eklendiğinde daralma meydana gelir.
Niye hangi ses olayı?
Fiil köklerine “de-” ve “ye-” gelecek zaman, istek, sıfat-fiil ve zarf ekleri eklendiğinde ya da başka bir ek eklenip aralarına -y- kaynaşma harfi konulduğunda bu sesler (a, e) daralarak ı, ı ise i, u, ü olur. Not: Deyince ve deyip örneklerindeki e harfi metinde korunmuştur. Ayrıca ne-ye>niye sözcüğünde daralma vardır.
Ünlü daralması nasıl anlaşılır?
Türkçede a, e ünlüleriyle biten fiillerin şimdiki zaman kipinde a ünlüsü hem telaffuzda hem de yazımda ı, u olarak kullanılır; e ünlüsü ise i, ü olur: başlar ( Ünlü daralması, Türkçede geniş ünlülerin dar ünlülere dönüştüğü bir ses olayıdır. A veya e ünlüleriyle biten bir fiile -yor eki eklendiğinde, fiilin son hecesindeki ünlü ı, i, u veya ü ünlülerinden birine dönüşür: hide + yor > hides. wish + yours > wishs. celebrate + celebrate > celebrates. Bunun dışında, birleşik isimler oluşturan bazı isimlerde de ünlülerin atlanması söz konusudur: kahve-altı = breakfast (ortadaki e harfi atılır) ne-için = neden (ortadaki e harfi atılır) Yiyip olarak yazılır ve yiyip olarak okunur. Öte yandan, tek heceli say ve eat fiillerinde, i ünlüsü şu ifadelerde de yazılır: say, say, say, let’s say, so; eat, eat, eat, let’s eat, eat, if we eat, eat, vb. Ancak, siz söylediğinizde, sözcüklerinizdeki e harfi yazıda korunur. Bir ses biriminin (fonem) başka bir ses birimine dönüştürülmesi, çeşitli nedenlerle ses biriminin çıkarılması veya türetilmesi ses olayı olarak adlandırılır. Ses olaylarının nedenleri arasında en az çaba yasası, en fazla çaba yasası, benzetmeler, ana dilin edinilmesi ve yazım kurallarının etkisi sayılabilir. 2. Orta hecedeki dar ünlüyü döken kelimelerin ikilemelerinde, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında ikinci sözcüğün dar ünlüsü dökülmez: ağız ağıza, burun buruna, koy koya (uyumak), Omuz Omuza, Devriden Devrie, Nesilden Gelene, Sonu Sonda Sona, şehirdan şehire, vb. Bu duruma “ünlü düşüşü” denir. Ünlü daralmasının nedeni kelimelere eklenen -yor ekidir. Türkçe yazıldığı gibi okunan bir dil olduğundan “seviyor” olarak yazılmalı ve telaffuz edilmelidir, “sevish” olarak değil. Tek heceli kelimeler genellikle bir ünlüden oluşur. Bu ünlü “a” veya “e” ise, o kelimede ünlü daralması meydana gelir. Dilimizdeki kelimeler ek aldığında kökleri değişmez. İki kelime için bu kural geçerli değildir. Buna göre, “I, you” kelimelerine -e (dative) eki eklendiğinde, kökteki e sesleri a’ya dönüşür ve bu ses olayına “ünlü değişimi” denir. “Ben + e – bana” kelimesi bir ünlü değişimi örneğidir. Bir örnek Erol Büyükburç’un “flowerpot” ekidir. Bu, a ve e ünlüleriyle biten kelimelerde şimdiki zaman eki -yor tarafından oluşturulan daralmadır. Ünlü daralması iki kelimede daha mevcuttur; “yemek” ve “demek” kelimeleri de ünlü daralmasına uğrar. d) Bileşik fiillerde ünlülerin düşürülmesi: sabır – eylem > sabretmek. İki heceli ve ikinci hecesinde ı, i, u, ü gibi dar ünlü harfler bulunan bazı sözcükler ünlü harfle başlayan bir ek aldığında sözcüğün ikinci hecesindeki ı, i, u, ü gibi dar ünlü harfler düşer. Bu duruma Türkçe ses bilgisinde ünlü düşmesi denir. Sürekli sert ünsüzlerden (p, ç, t, k) biriyle biten bir kelime, sesli harfle başlayan bir ek tarafından takip edildiğinde, sürekli sert ünsüzler yumuşar ve “b, c, d, g, ğ” olur. İkinci hecede dar sesli harf bulunan bazı kelimeler, sesli harfle başlayan bir ek aldıklarında, ikinci heceden çıkarılır. Bu duruma ünlü düşmesi denir. Çözüm: İkinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan bazı sözcüklere ünlüyle başlayan ek eklendiğinde dar ünlü düşer. “Bağrı” sözcüğünde ünlü düşmesi (bağrı < bağır -ı) vardır. Sert ünsüzle biten bazı sözcüklere ünlüyle başlayan ek eklendiğinde sert ünsüz yumuşar.
Bir ses biriminin (fonem) başka bir ses birimine dönüştürülmesi, çeşitli nedenlerle ses biriminin çıkarılması veya türetilmesi ses olayı olarak adlandırılır. Ses olaylarının nedenleri arasında en az çaba yasası, en fazla çaba yasası, benzetmeler, ana dilin edinilmesi ve yazım kurallarının etkisi sayılabilir. Türkçede iki ünlü bir araya gelmediği için bazı kelimeler bir araya geldiğinde bir ünlü atlanır. Buna ünlü aşınması denir. Bazı bileşik kelimelerde iki ünlü yan yana olmasa bile aşınma meydana gelmiştir.Niçin hangi ses olayı?
Yiyip mi yeyip mi?
Neden ses olayı?
Ağıza mı ağza mı?
Ünlü daralmasının diğer adı nedir?
Seviyor’da ünlü daralması var mı?
Bana sana hangi ses olayı?
Yiyecek kelimesinde ünlü daralması var mı?
Sabrı ünlü düşmesi mi?
Ünlü kaybı nedir?
Ünsüz daralması nasıl olur?
Ünlü daralmasının diğer adı nedir?
Diye unlu düşmesi mi?
Neden ses olayı?
Aşınma nedir türkçe?